Leishmaniose bij honden: herkennen en behandelen!

Leishmaniose bij honden is een infectieziekte die meestal wordt overgedragen door zogenaamde vlindermuggen of zandmuggen. Omdat de overdragers vooral voorkomen in warme gebieden rond de Middellandse Zee, in Afrika, Azië en Zuid-Amerika, moeten hondeneigenaren extra opletten als ze hun huisdier meenemen op vakantie. Maar ook bij de import van dieren is voorzichtigheid geboden.

Zelfs in Duitsland zijn er tegenwoordig kleine populaties zandmuggen, bijvoorbeeld in zonnige gebieden in Beieren, Baden-Württemberg en Rijnland-Palts en zelfs rond de stad Gießen in Hessen.

Want de klimaatverandering trekt steeds meer mensen uit het zuiden naar onze contreien. Volgens schattingen zijn in heel Duitsland ongeveer 100.000 honden besmet met de ziekte. In dit artikel lees je hoe je je huisdier het beste kunt beschermen en hoe je leishmaniose bij honden kunt herkennen.

Leishmaniasis wordt veroorzaakt door Leishmania, eenparige bloedparasieten die hun naam hebben gekregen van hun Schotse ontdekker William Boog Leishman. Ze komen via de muggenbeet in het lichaam van de hond terecht en nestelen zich in zijn eetscellen. Daar vermenigvuldigen ze zich en verspreiden zich vervolgens naar het beenmerg, de lymfeklieren, de milt, de lever en andere organen. Bij een voortschrijdende ziekte sterft het dier uiteindelijk aan orgaanfalen, vaak aan nierinsufficiëntie.

Omdat de incubatietijd twee maanden tot meerdere jaren kan zijn, kan leishmaniose bij honden lang zonder symptomen blijven en dus onopgemerkt blijven.

In meer dan 50% van de infectiegevallen verloopt leishmaniose helemaal zonder klachten, wat enerzijds goed nieuws is, maar anderzijds ook een groot risico met zich meebrengt.

Want de hond kan de ziekteverwekkers ongemerkt bij zich dragen en andere levende wezens besmetten. En vroege ontdekking is van levensbelang, omdat de kans op genezing bij leishmaniose sterk afhangt van tijdige behandeling.

Mensen kunnen besmet raken met leishmaniasis via honden, maar dit gebeurt zelden. In theorie kan een zandvlieg eerst een besmette hond steken en daarna de hondeneigenaar. Daarna kan de ziekte verder verspreiden naar andere dieren en mensen. Maar dit kan alleen in gebieden waar zandvliegen voorkomen.

Tot nu toe zijn er geen aanwijzingen dat leishmaniasis ook via speeksel naar de huid kan worden overgedragen. Honden kunnen de parasieten wel doorgeven aan hun embryo's of hun partners besmetten tijdens de paring. Als hondeneigenaar kun je, als je weer thuis bent, hooguit via bloed en wondvocht besmet raken. Draag daarom handschoenen als je wonden bij je hond behandelt.

Typische symptomen waarmee je leishmaniasis kunt herkennen zijn:

• algemene lusteloosheid van de hond
• en diarree
• koorts
• en gebrek aan eetlust.

Vaak komt er ook een huiduitslag bij, die eerst als schilferige witte plekken op de neusrug en oorpuntjes zichtbaar wordt, maar daarna ook andere delen van het lichaam kan aantasten.

Je hond kan ook andere veranderingen in de vacht en huid vertonen en open, slecht genezende wonden hebben.

Je kunt een voortschrijdende leishmaniose ook herkennen aan gezwollen lymfeklieren en gevoeligheid van de buik van de hond. Naast bloedneuzen en oogproblemen zijn ook haaruitval, sterke nagelgroei en bloederige ontlasting typische symptomen van leishmaniose.

Als je denkt dat je hond een leishmaniasis-infectie heeft, moet je met hem naar de dierenarts gaan voor bloed- en weefselonderzoek. In het bloed kunnen antistoffen tegen de ziekteverwekker worden aangetoond, maar vanwege de incubatietijd duurt het minstens zes tot acht weken voordat de test uitsluitsel geeft. Voor de zekerheid wordt daarna een weefselmonster onder de loep genomen.

Omdat veel honden al besmet zijn voordat ze symptomen krijgen, kan de test ook handig zijn als follow-up na een verblijf in risicogebieden. Als je je hond twee maanden na thuiskomst laat testen, weet je zeker of hij gezond is.

Helaas is het niet mogelijk om leishmaniasis bij honden helemaal te genezen, omdat de bloedparasieten niet meer uit het lichaam kunnen worden verwijderd. Er zijn wel goede medicijnen om de symptomen te bestrijden en verdere schade aan organen te voorkomen. Terwijl er in Zuid-Europa en op andere continenten veel middelen tegen deze ziekte op de markt zijn, kunnen Duitse dierenartsen eigenlijk maar twee goedgekeurde middelen gebruiken, namelijk allopurinol en milteforan.

Allopurinol voorkomt dat de ziekteverwekkers zich vermenigvuldigen en verspreiden, terwijl milteforan de leishmania doodt. Het middel kan echter niet alle ziekteverwekkers vernietigen, maar alleen hun aantal verminderen. Beide medicijnen kunnen samen worden gegeven, maar elk van hen kan bijwerkingen hebben. Allopurinol heeft een negatief effect op het vermogen van het lichaam om purine af te breken en verhoogt daarom op lange termijn het risico op urinewegstenen en blaasontsteking. Daarom moet je tegelijkertijd het dieet van de hond aanpassen naar purinearm voer. Milteforan kan bij honden leiden tot diarree en braken veroorzaken.

Om het gewenste effect te bereiken, moeten de medicijnen gedurende een lange periode van meerdere jaren worden gegeven. Als de toestand van je hond dan stabiel is, kun je in overleg met de dierenarts proberen de dosis te verminderen door het middel alleen nog maar volgens een bepaald schema te geven, bijvoorbeeld elke dag gedurende de eerste tien dagen van de maand.

Na het verminderen of stoppen van de medicatie moet de dierenarts door middel van regelmatige controles blijven controleren of de ziekteverwekkers zich niet opnieuw hebben vermenigvuldigd.

De prognose hangt af van het stadium van de ziekte waarin met de behandeling is begonnen. Zonder medicatie overleven honden vanaf het uitbreken van leishmaniose slechts ongeveer twee tot drie jaar. 

Sinds 2013 is er in Duitsland een goedgekeurd vaccin tegen leishmaniose bij honden, maar dat mag alleen aan dieren vanaf zes maanden worden toegediend. Een andere voorwaarde is dat de hond nog niet drager is van de ziekteverwekkers. Voor de vaccinatie moet daarom met een bloedtest worden gecontroleerd of het organisme nog geen antistoffen heeft aangemaakt.

Ook al biedt de vaccinatie een hoge bescherming, ze werkt niet 100% en beschermt maar ongeveer 93% van de gevaccineerde dieren.

Het is niet waarschijnlijk dat het vaccin zelf risico's met zich meebrengt, omdat het geen ziekteverwekkers bevat. In plaats daarvan werkt het met speciaal bewerkte eiwitten die het immuunsysteem tot een afweerreactie aanzetten. Leishmania vormt namelijk bepaalde eiwitten tijdens de voortplanting. Deze zijn voor de ontwikkeling van het vaccin verwijderd en in het laboratorium geoptimaliseerd.

Terwijl honden in Zuid-Europese landen soms last hebben van heftige bijwerkingen na vaccinaties, wordt de vaccinatie hier goed verdragen door de dieren. Er kan hooguit een paar dagen wat zwelling of roodheid rond de prikplek optreden. Soms reageert het lichaam van de hond op de vreemde eiwitten met vermoeidheid en koorts, maar deze klachten gaan snel vanzelf weer over.

De hond moet in het eerste jaar drie keer worden gevaccineerd met tussenpozen van drie weken. Na nog eens vier weken is de volledige bescherming ontwikkeld. Je moet dus al drie maanden voor de reis met de vaccinatie beginnen. Voor een blijvende bescherming wordt de vaccinatie daarna eenmaal per jaar herhaald.

Als je naar het zonnige zuiden gaat, hoef je niet alleen op de vaccinatie te vertrouwen, maar kun je ook zelf wat doen om je hond tegen besmetting te beschermen. Zorg eerst dat je weet waar en onder welke omstandigheden zandvliegen graag zitten, zodat je de grootste gevaren kunt vermijden.

De muggen leven niet in het zand direct aan zee, maar houden zich graag op in het vochtige achterland. Ze kunnen weliswaar relatief snel vliegen, maar niet hoog, ze bewegen zich maximaal twee meter boven de grond.

Als je dus een appartement op een hoge verdieping direct aan de boulevard huurt, kom je aanzienlijk minder zandvliegen tegen dan in een bungalow landinwaarts. Tijdens wandelingen kun je het beste in de buurt van de kust blijven, omdat de stekende plaaggeesten zich terugtrekken in beschutte plekken tussen planten of huismuren. Ze worden pas actief bij het vallen van de avond en zijn het meest actief ongeveer een uur na zonsondergang. Laat je hond 's nachts dus niet buiten, maar laat hem voor het slapengaan nog een laatste keer uit voordat het donker wordt.

Om jezelf en je hond tegen de stekende beestjes te beschermen, kun je je slaapplaats en die van je hond afschermen met fijnmazige muskietennetten. Omdat muggen worden aangetrokken door het licht van gloeilampen, moet je ook ramen en deuren afsluiten met netten als het licht aan is. Er zijn ook beschermende halsbanden voor je viervoeter die met hun geur alle soorten insecten weghouden. Of je kunt een spot-on-middel gebruiken.

De vloeistof die je op de nek van je hond smeert, dringt het lichaam binnen en doodt teken en andere insecten bij het eerste contact met de huid, voordat ze kunnen bijten. Spot-on-middelen werken ongeveer vier weken.

Je kunt deze middelen echter niet gebruiken bij heel jonge puppy's, ze zijn alleen geschikt voor honden vanaf twee maanden met een gewicht van twee kilo. Hiervoor zijn er beschermende sprays die ook bij puppy's mogen worden gebruikt. Deze hebben geen langdurige werking, maar weren insectenbeten slechts gedurende maximaal acht uur. Ze doden echter ook de parasieten die zich al in de vacht van de hond hebben genesteld. Zandvliegen vinden de neus, de oogleden, de buik en de geslachtsdelen van hun gastheer erg aantrekkelijk. Om je hond helemaal te beschermen, moet je deze plekken extra goed besproeien.